Er zit iets ergs verpakt in verzachtende woorden

Iets ergs? Dat klopt. Ik ben inmiddels voor de tweede keer – in fases – aan het lezen in het prachtige boek van Elte Rauch ‘Vormen van vrede’. Een boek dat niet toevallig in mijn blikveld is verschenen. Net nu ik zelf bezig ben met een zoektocht. Naar het Indische. Naar de geschiedenis. Van mijn familie. Maar ook van mijzelf. Wie ben ik, waarom gedraag ik mij zoals ik mij gedraag? En waar komt dit gedrag vandaan? Kan het zo zijn dat trauma van generatie op generatie overgaat, totdat iemand het patroon doorbreekt? En kan ik – als derde generatie – de persoon zijn die dat doet?

Wil jij het vertellen aan je moeder?

“Er is iets ergs gebeurd“. Een zin, woorden die ik zelf ook al eens heb gebruikt. Ik herinner mij nog heel goed dat mijn tante – de zus van mijn moeder – mij belde om te vertellen dat hun oudste broer (mijn oom) onverwacht was overleden. En dat ze dat aan mijn moeder moest en wilde vertellen, maar dat ze mama niet kon bereiken. Die was namelijk onderweg vanuit huis naar ons, om op mijn dochtertje te passen. Mama wist van niets. Het doorgeven van het ontzettend nare en moeilijke bericht werd noodgedwongen overgedragen aan mij. “Wil jij dit vertellen aan je moeder?”

Mama, er is iets heel ergs gebeurd

Kippenvel en pijn in mijn buik, want toen mama bij ons arriveerde, moest ik deze ontzettend verdrietige boodschap brengen. Het erge nieuws. “Mama, ik moet je iets ergs vertellen“. De boodschap blijft hetzelfde. Afschuwelijk, verdriet, een onheilstijding. Maar de manier waarop je het verpakt. De woorden die je gebruikt. Die kunnen het afschuwelijke een heel klein beetje zachter maken, ietsje minder rauw. Door liefdevol, rustig en met respect de tijd te nemen om iets ergs te vertellen.

“Er hangt altijd een soort weemoed in de lucht”

En dat is precies wat ik (h)erken in het boek van Elte Rauch. ‘Vormen van vrede’ met als ondertitel ‘Drie generaties na de bevrijding’. Gek genoeg keek ik ernaar uit om het boek te lezen, terwijl ik er tegelijkertijd tegenop zag. Contradictie. Maar zo kan het ook zijn. Het een kan naast het ander bestaan. Gisteren probeerde ik het aan man en kind uit te leggen. In tranen. Wat je leest is zó erg, maar door de manier waarop Elte het vertelt heeft het bijna iets moois…

De Indië herdenking op 15 augustus

Ik vertelde hierboven al dat het niet toevallig is dat dit boek op mijn pad kwam. Op Instagram was de uitgever (uitgeverij HetMoet) mij gaan volgen. Ik klikte op het account om te kijken wat deze uitgever voor boeken uitbracht en meteen viel mijn blik op de destijds meest recente post. Over dit boek. Het was ook in de dagen net na de herdenking op 15 augustus. De herdenking waar ik voorheen eigenlijk nooit zo veel aandacht aan gaf (nagenoeg niet zelfs), maar die na het overlijden van mijn moeder steeds belangrijker voor mij is geworden. De herdenking waar ik dit jaar met dichtgeknepen keel naar heb gekeken. Samen met mijn achtjarig dochtertje.

“Wat niet verteld wordt, is vaak wel gebeurd”

De herdenking heeft mij geraakt. Ik was enorm van slag. En ik was en ben niet de enige daarin, merkte ik. Dit jaar had ik eigenlijk iets uit mijn blog zullen voordragen in het Tropenmuseum met betrekking tot 75 jaar bevrijding. Maar helaas gooide corona roet in het eten. De zoektocht echter – het gevoel dat ik alweer een hele tijd heb over dat ik meer te weten wil komen over het verleden van mijn Indische (groot)ouders. De geschiedenis zoals ik die niet geleerd heb in de Nederlandse geschiedenislessen of boeken – gaat door. Want zoals Elte zo prachtig en waar omschrijft: “Wat niet verteld wordt, is vaak wel gebeurd“. En wat is er eigenlijk – in woorden – weinig verteld aan ons. Of hebben we misschien te weinig gevraagd?

Moeilijke literatuur die ik toch wil blijven lezen

Stapje voor stapje kom ik steeds verder in de wetenschap dat er in Indonesië hele nare dingen (waarbij ‘iets ergs’ misschien nog behoorlijk onderschat blijkt) zijn gebeurd in het verleden. Ik heb het over meerdere bevolkingsgroepen. Indonesiërs, Nederlanders, maar ook zeker diegenen met gemengd bloed, zoals de Indo-Europeanen. Eerder las ik ‘Lichter dan ik’ van Dido Michielsen, gevolgd door ‘Tropenbruid‘ van Susan Smit. Maar ook ‘Indisch Zwijgen’ van Anneloes Timmerije en ‘Met bonzend hart’ van Willem Nijholt. Ik was een paar weken aan het lezen in het boek van Reggie Baay (Het kind met de Japanse ogen), maar de verschrikkingen die in dat boek worden blootgegeven op zo’n ‘rauwe’ manier kan ik momenteel even niet aan.

Iets ergs: het trauma blootleggen

De korte verhalen over het (overdraagbare) oorlogstrauma van de Tweede Wereldoorlog die Elte Rauch – in het kader van 75 jaar Bevrijding – bundelde daarentegen, kunnen haast niet anders dan je raken. Maar op een heel andere manier. Ik voel herkenning. Ik lees dingen waar ik kippenvel van krijg. Gedrag, woorden, lichaamstaal die zij beschrijft waarvan ik stukjes en beetjes voor mij zie en lijk te herkennen. Ontzettend knap hoe zij op deze manier, in zachte bewoordingen verpakt, kan laten zien hoe het verleden aanwezig blijft en de manier waarop zij dit trauma durft bloot te leggen.

Zachtheid van oordeel

De boodschap van dit prachtige boekwerk – momenteel ben ik het dus voor de tweede keer aan het lezen om het zo nog meer te kunnen laten inwerken op mij – is heel liefdevol en mooi. Het is geen wegduwen van het oordeel, maar het verzachten daarvan. Het er laten zijn, maar dan op een liefdevolle en dierbare manier.

In verbinding

Een van de verhalen die mij is bijgebleven is dat van het samen eten. Op een gegeven moment is Elte samen met andere mensen met wie ze woont – in wiens afzonderlijke geschiedenis er conflicten zijn die zouden kunnen botsen met elkaar – aan het eten. In plaats van het benadrukken van de conflicten zoeken ze naar een manier om in verbinding met elkaar te komen. En dat lukt ze. Met tranen las ik het. In de wetenschap dat dit is waar het om gaat. Verbintenis blijven voelen. En op je eigen niveau bezig zijn met vrede.

Hoe zorg jij ervoor dat je verbinding blijft voelen met je medemens, ook in (extreem) moeilijke situaties?

Tot de volgende keer.

Rory Blokzijl

Dit boek heb ik toegezonden gekregen

‘Vormen van Vrede, drie generaties na de bevrijding’ is verkrijgbaar bij Uitgeverij HetMoet (harde kaft) voor €18,99